Ter inleiding

Al een aantal decennia behoren de cantates van Johann Sebastian Bach tot het vaste repertoire van gerenommeerde ensembles van zangers en instrumentalisten. Terecht, want de werken zijn en blijven een onuitputtelijke schatkamer waar iedereen zijn gading in vindt: van de gepassioneerde muziekliefhebber die zich laaft aan de bovenaardse schoonheid van Bachs koren en aria’s tot de verbeten partituurlezer die zich (ook) verdiept in de muzikale structuur, en elk compositorisch detail en elk door Bach specifiek bedoeld tekstexpressief element wil doorgronden.

In de hiernavolgende verkenning van een 35-tal cantates, opgebouwd rond zeven thema’s, heb ik gestreefd naar een aanvaardbare middenweg tussen de uiteenlopende wensen van lezers en luisteraars, zodat iedereen aan zijn trekken kan komen in deze kennismaking met en (poging tot) ontsluiting van Bachs heerlijke muziek.

Uit de cantates koos ik telkens een onderdeel of enkele representatieve fragmenten ter illustratie van het vooropgestelde thema. De Duitse teksten zijn, op enkele uitzonderingen na, integraal weergegeven, met een Nederlandse vertaling.

Bij het begin van elke bespreking geef ik twee referenties: naar een uitvoering en naar een partituur. Elke uitvoering is beschikbaar op youtube, in de mate van het mogelijke als een live-opname, maar niet van alle cantates. Ik heb telkens een uitvoering gezocht die kwalitatief van hoog niveau is en waarvan ook de beeldopname uitstekend is. De meeste live-uitvoeringen zijn afkomstig uit de opnamen van de  J.S.Bach Foundation uit Stuttgart , geleid door Rudolf Lutz of van de Nederlandse Bachvereniging, die het plan heeft opgevat alle werken van Bach uit te (laten) voeren en op hun website  All of Bach  ter beschikking te stellen. Momenteel zijn op All of Bach ongeveer 300 van de ca. 1000 werken opgenomen.

De tweede referentie betreft de partituur. Alle partituren zijn te vinden op de website imslp.org, de meeste in de recente Neue Bach-Ausgabe, enkele in de oudere negentiende-eeuwse versie. Ik raad ook de luisteraars die in het lezen van muziek niet of weinig onderlegd zijn de partituren eens na te slaan. Aangezien het vocale muziek betreft (zij het doorgaans met een substantiële instrumentale deelname), biedt de tekst een goede houvast.

In mijn commentaartekst bij elk fragment zijn er twee verwijzingen: naar afbeeldingen en naar timing in de uitvoering. De afbeeldingen zijn overwegend muziekfragmenten uit de partituren, vaak met verhelderende notities in of naast de muziek. Ik koos ook enkele illustraties uit de beeldende kunsten die aanleunen bij de thematiek van een aantal cantates. De timing van de uitvoering geeft de precieze auditieve locatie van een fragment.

Naast de centrale tekst met de bespreking van de 35 cantates voegde ik nog enkele essentiële, korte inleidende teksten toe: een beknopte biografische schets van de componist en een algemene situering van en inleiding tot zijn cantateproductie. Tot slot volgt een literatuurlijst en een verklarende lijst van muzikale termen.

Ik wens alle lezers-luisteraars een aangename en leerzame ontdekkingstocht doorheen mijn selectie van cantates van de onbetwiste grootmeester van het genre.